عبدالحسین زرین‌کوب در سال ۱۳۰۱ هجری خورشیدی در بروجرد متولد شد.
زرین‌کوب ادیب، تاریخ‌نگار، منتقد ادبی، نویسنده، و مترجم برجستهٔ ایران معاصر است.
خانوادهٔ او اصالتاً خوانساری بودند.
وی از نوادگان ملا علی‌اکبر خوانساری بوده است.
تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خویش به پایان برد.
تحصیل در دورهٔ متوسطه را تا پایان سال پنجم متوسطه در بروجرد ادامه داد و به‌دنبال تعطیلی کلاس ششم متوسطه در تنها دبیرستان شهر، برای ادامهٔ تحصیل به تهران رفت.
این بار رشتهٔ ادبی را برگزید و در سال ۱۳۱۹ تحصیلات دبیرستانی را به پایان برد.
سال بعد به بروجرد بازگشت و به تدریس در دبیرستان‌های خرم‌آباد و بروجرد پرداخت.
در این دوران، درس‌های مختلف از تاریخ و جغرافیا و ادبیات فارسی تا عربی و فلسفه و زبان خارجی را تدریس می‌کرد.
در همین دوره، نخستین کتاب او به نام فلسفه، شعر یا تاریخ تطور شعر و شاعری در ایران در بروجرد منتشر شد.
در سال ۱۳۲۴، پس از آن‌که در امتحان ورودیِ «دانشکدهٔ علوم معقول و منقول» و «دانشکدهٔ ادبیات» حائز رتبهٔ اول شده‌بود، وارد رشتهٔ ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد.
در سال ۱۳۲۷، دورهٔ لیسانس ادبیات فارسی را با رتبهٔ اول به پایان رساند، و سال بعد وارد دورهٔ دکتری رشتهٔ ادبیات دانشگاه تهران شد.
در سال ۱۳۳۴ از رسالهٔ دکتریِ خود با عنوان نقدالشعر، تاریخ و اصول آن، که زیرنظر بدیع‌الزمان فروزانفر تألیف شده‌بود، با موفقیت دفاع کرد.
دکتر زرین‌کوب در سال ۱۳۳۰ در کنار عده‌ای از فضلای عصر، همچون محمد معین، پرویز ناتل خانلری، غلامحسین صدیقی و عباس زریاب خویی برای مشارکت در طرح ترجمهٔ مقالات دائرةالمعارف اسلام (طبع هلند) دعوت شد.
از سال ۱۳۳۵ با رتبهٔ دانشیاری کار خود را در دانشگاه تهران آغاز کرد و عهده‌دار تدریس تاریخ اسلام، تاریخ ادیان، تاریخ کلام و تاریخ تصوف در دانشکده‌های ادبیات و الهیات شد.
دکتر زرین‌کوب چندی نیز در «دانشسرای عالی تهران» و «دانشکدهٔ هنرهای دراماتیک» به تدریس پرداخت.
وی از سال ۱۳۴۱ به بعد، در فواصل تدریس در دانشگاه تهران، در دانشگاه‌های آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان، و در سال‌های ۱۳۴۷ تا سال ۱۳۴۹ در آمریکا به‌عنوان استاد میهمان در دانشگاه‌های کالیفرنیا و پرینستون به تدریس پرداخت.
دکتر زرین‌کوب در سال‌های ورودش به دانشکده، با خانم “قمر آریان” آشنا شد.
قمر آریان، در گفت‌وگویی که در سال ۱۳۸۳ در روزنامهٔ جام جم چاپ شد، تعریف کرد که آشنایی آن‌ها در فضای دانشکده نزدیک به ۹ سال ادامه یافته بود، تا آن‌که سرانجام عبدالحسین زرین‌کوب، که سی‌ساله شده بود، از آریان خواستگاری کرد.
به گفتهٔ خودش، زمانی که ماجرا را با پدرش مطرح کرد، شنید که پدرش به‌خوبی با زرین‌کوب آشناست و مقالاتی از او خوانده، اما فکر می‌کرده که نویسندهٔ آن مقالات باید مردی ۵۰ ساله باشد.
آریان و زرین‌کوب در سال ۱۳۳۲ با هم ازدواج کردند و تحصیلات خود را در مقطع دکتری نیز ادامه دادند (زرین‌کوب نفر اول و آریان نفر دوم در کنکور دکتری بود). و پس از فارغ‌التحصیلی، سال‌های سفرشان آغاز شد.
قمر آریان سال‌های بسیاری را همراه با همسرش در هند، چندین کشور اروپایی و عربی و لبنان گذراند.
ازدواج آریان و زرین‌کوب نظیر ازدواج سیمین دانشور و جلال آل‌احمد فرزندی به‌دنبال نداشت. دکتر عبدالحسین زرین‌کوب در ۲۴ شهریور ۱۳۷۸ در ۷۷سالگی در تهران درگذشت.
زرین‌کوب در تاریخ‌نگاری نگاهی همه‌جانبه داشت و سعی می‌کرد هیچ جنبه‌ای از تاریخ را مسکوت نگذارد.
عبدالحسین زرین‌کوب نامی است که به احترام آن باید از جا برخاست.
مردی که ادبیات فارسی و نقد ادبی را متحول کرد. آثارش سرشار از اطلاعاتی است که هر پژوهشگری خواه ناخواه باید به آن مراجعه کند.
مردی که اطلاعات عجیب و گسترده‌اش در حوزه‌های ادبیات، فلسفه و تاریخ انسان را دچار شگفتی می‌کند.
اینکه یک شخص بتواند در تمام این علوم استاد باشد، اتفاق عجیبی است که ناخودآگاه انسان را دچار این غرور می‌کند که چه خوب، این مرد بزرگ هموطن من است!
نام عبدالحسین زرین‌کوب چنان با ادبیات و تاریخ و عرفان و تصوف سرزمین ما گره خورده که حتی برای کسانی که هیچ سررشته‌ای از ادبیات ندارند نیز نامی آشناست.
مردی که عمر خود را صرف پژوهش‌های ادبی، تاریخی و فلسفی کرد تا میراثی بزرگ برای فرهنگ و ادب ما بر جا بگذارد.
آثار پژوهشی او در مولاناشناسی، حافظ‌شناسی، عرفان و تصوف و نقد ادبی در جهان کم‌نظیر است.
دکتر عبدالحسین زرین‌کوب کتابی تحت عنوان دو قرن سکوت درمورد حوادث و اوضاع تاریخیِ ایران در دو قرن اول اسلام (از حملهٔ عرب تا ظهور دولت طاهریان) نگاشته و در سال ۱۳۳۶ در چاپ دوم کتاب به بسیاری از سؤالات مطرح‌شده توسط منتقدان و نیز شبهات وارده بر مطالب چاپ اول کتاب پاسخ داده است.
در مصاحبه‌ای که عطا آیتی دو سال قبل از درگذشت زرین‌کوب با او داشت، زرین‌کوب در پاسخ به سؤال “کدام‌یک از آثار خودتان را بیشتر دوست دارید؟” کتاب دو قرن سکوت را نام برد.
کتابشناسی عبدالحسین زرین‌کوب
کتاب های نوشته عبدالحسین زرین‌کوب در تاریخ ایران:
• دو قرن سکوت دربارهٔ تاریخ و اتفاقات دو سدهٔ بعد از حملهٔ اعراب به ایران و اثرات نفوذ اعراب و مسلمانان در آن دوران (۱۳۳۰)
• تاریخ ایران قبل از اسلام (۱۳۴۳)
• تاریخ ایران بعد از اسلام (۱۳۴۳)
• فتح عرب در ایران (۱۳۵۴)
• تاریخ مردم ایران – دو جلد (۱۳۶۴)
• روزگاران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی (۱۳۷۳)
• دنباله روزگاران ایران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی (۱۳۷۵)
• روزگاران دیگر (۱۳۷۵)
• آشنایی با تاریخ ایران (۱۳۸۶)
کتاب های تاریخ اسلام نوشته عبدالحسین زرین‌کوب :
• بامداد اسلام (۱۳۴۶)
• کارنامه اسلام (۱۳۴۸)
نقد ادبی:
• فلسفهٔ شعر (۱۳۲۳)
• نقد ادبی (۱۳۳۸)
• با کاروان حله مجموعه‌ای از نقد ادبی (۱۳۴۳)
• شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب (۱۳۴۶)
• از کوچهٔ رندان، بحث و بررسی و نقد اشعار حافظ شیراز و تشریح شرایط سیاسی و اجتماعی شیراز در زمان شاه مسعود (۱۳۴۹)
• سیری در شعر فارسی، بحثی انتقادی در شعر فارسی و تحول آن با نمونه‌هایی از شعر شاعران (۱۳۶۳)
• سرّ نی، نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی معنوی (۱۳۶۴)
• بحر در کوزه، نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی معنوی (۱۳۶۶)
• پله‌پله تا ملاقات خدا (۱۳۷۰)
• پیر گنجه، در جستجوی ناکجاآباد (۱۳۷۲)
• آشنایی با نقد ادبی (۱۳۷۲)
• از گذشته ادبی ایران (۱۳۷۵)
• از نی‌نامه (۱۳۷۷)
• دیدار با کعبه جان دربارهٔ زندگی و آثار و اندیشهٔ خاقانی (۱۳۷۸)
• نامور نامه دربارهٔ فردوسی و شاهنامه (۱۳۸۱)
اندیشه:
• ارزش میراث صوفیه (۱۳۴۳)
• فرار از مدرسه (۱۳۵۳)
• جستجو در تصوف ایران (۱۳۵۷)
• در قلمرو وجدان (۱۳۶۹)
• شعله طور (۱۳۷۷)
ترجمه:
• بنیاد شعر فارسی (۱۳۲۶)
• ادبیات فرانسه در قرون وسطی (۱۳۲۸)
• ادبیات فرانسه در دوره رنسانس (۱۳۲۸)
• شرح قصیده ترساییه خاقانی اثر مینورسکی (۱۳۳۲)
• فن شعر ارسطو (۱۳۳۷)
• ارسطو و فن شعر (۱۳۵۷)
مجموعه مقالات عبدالحسین زرین‌کوب:
• یادداشت‌ها و اندیشه‌ها (۱۳۵۱)
• نه شرقی، نه غربی، انسانی (۱۳۵۳)
• از چیزهای دیگر مجموعه چند یادداشت پراکنده (۱۳۵۶)
• با کاروان اندیشه (۱۳۶۳)
• دفتر ایام، مجموعهٔ گفتارها، اندیشه‌ها، و جستجوها (۱۳۶۵)
• نقش بر آب، جستجویی چند در باب شعر حافظ، گلشن راز، گذشتهٔ نثر فارسی و ادبیات تطبیقی (۱۳۶۸)
• حکایت هم‌چنان باقی (۱۳۷۶)
نوشته‌های ادبی و تاریخ‌نگاری:
• تک درخت (۱۳۴۷)
• تاریخ در ترازو (۱۳۵۴)
فوت این استاد بزرگ رو تسلیت عرض میکنم